Artikel van Alette Vonk en Gerda Bosman in Forum, Volkskrant 5-11-2008. Hieronder de ongeredigeerde versie.

De neger en Arthur Japin

Schrijver Arthur Japin wil een oud koningshoofd naar huis brengen. Blijkbaar ontgaat hem een actuele kwestie rond een recent onthoofde koning in Ghana. De Ghanezen zijn not amused als het op losse koningshoofden aankomt.

Al honderdtachtig jaar staat een koningshoofd uit Ghana op sterk water in de krochten van het Anatomisch Museum in Leiden. Angstvallig weggeborgen, zonder dat het museum zocht naar een betere rustplaats. Nu is Japin er vandoor gegaan met dit lijk uit onze nationale museumkast. Tijdens het staatsbanket dat koningin Beatrix voor de Ghanese president John Kufuor organiseerde, informeerde Japin beide staatshoofden over dit merkwaardige museumobject. Ook haalde hij de pers erbij en pleitte vorige week dinsdag bij Pauw en Witteman voor teruggave van het hoofd aan Ghana.

Wie was die koning? In de woorden van Japin was hij “gewoon een mens met een ringbaardje” waar hij tegen mompelde: “je bent nog niet vergeten” en bij wie hij een “diepe behoefte” voelde om “hem thuis te brengen”. Maar hoe ziet dat ’thuis’ er na honderdtachtig jaar eigenlijk uit?

Koning Baidu Bonsu II heerste destijds over Ahanta, een klein koninkrijkje in Goudkust, het huidige Ghana. Historica en Afrikadeskundige Ineke van Kessel publiceerde in 2001 een reconstructie van de gebeurtenissen die eindigden met het hoofd van Bonsu achter glas op transport naar Leiden.

Vanuit Fort Elmina dreven de Nederlanders handel met diverse volken in de omgeving. Baidu Bonsu II legde beslag op een lading kruit uit Amsterdam die aan het naburig koninkrijk Wassa werd geleverd. Hij vond het niet prettig dat zijn vijanden van wapens werden voorzien. Waarnemend gouverneur Tonneboeyer zond twee afgezanten. Zij kwamen bij een schietpartij om. Tonneboeyer liet het er niet bij zitten. Hij ging met een te klein leger op pad en liep in een hinderlaag waarbij 45 man sneuvelden, onder wie Tonneboeyer zelf.

Nederland stuurde een strafexpeditie die samen met Elminese troepen uitrukte. Toch kwam het niet tot vechten. Bonsu, die door zijn wreedheden weinig populair was bij zijn volk, werd door zijn eigen onderdanen uitgeleverd, vastgebonden aan een stok, “zoals men een varken naar de markt brengt”. Een krijgsraad veroordeelde hem ter dood en op 27 juli 1838 werd koning Bonsu opgehangen. De legerarts sneed het hoofd van de vorst af, “dat in het belang van de wetenschap op sterk water werd gezet, opdat ook anderen er kennis van kunnen nemen”.

Het afhakken van hoofden van overwonnen vijanden was en is niet ongebruikelijk in Afrika. Ook schedels van westerlingen belandden na afloop van de strijd bungelend aan een oorlogsdrum. Het hoofd van Bonsu eindigde niet aan een trommel maar in de collectie van een anatomisch museum.
Het staatsbanket met Arthur Japin heeft nu het moment bepaald waarop Bonsu’s hoofd onder de aandacht wordt gebracht. Had hij het daarbij gelaten dan had het in Ghana op een rustige manier zijn beloop kunnen krijgen. Maar Japin koos ervoor om het in de media te brengen. Dat had wel eleganter gekund, rekening houdend met de actualiteit in Ghana.

In het noorden van Ghana twisten twee clans van één volk, de Dagomba, al generaties lang over de troonopvolging. De clans zijn ook politiek verdeeld tussen de twee grootste politieke partijen van Ghana. Nadat landelijk het presidentschap van de ene partij op de andere overgegaan was, probeerde in 2002 één van de Dagomba clans met geweld de troon te claimen. Hierbij werd de koning van zijn hoofd beroofd, koning Yakubu Andani II. Militair ingrijpen en langdurig instellen van de avondklok bracht de gemoederen een beetje tot bedaren.

Het duurde vier jaar voordat de vredesonderhandelaars de clan van koning Andani zover kregen het lichaam van hun koning hoofdloos te begraven. De moordenaars zijn nooit opgepakt en er is nog steeds geen nieuwe koning. De vredesonderhandelingen zijn nog gaande en de spanningen lopen nog altijd hoog op in de regio. Over twee maanden staan opnieuw presidentsverkiezingen voor de deur. Zou de timing van Japin de onderhandelaars van pas komen?

Het hoofd van Andani wordt gezocht maar is nog steeds niet teruggevonden. Het hoofd van Bonsu is gevonden maar nooit ‘zoek’ geweest. Navraag door Van Kessel in de streek waar Bonsu ooit heerste, leverde nauwelijks herkenning op. De vraag is dus of je het hoofd thuis kunt brengen. Of er überhaupt wel een thuis is. Het is een relict van een gezamenlijke geschiedenis van Nederland en Ghana. Laat de mensen die daar een rol in spelen de ruimte, en laat Japin er een lekker dik boek over schrijven. In navolging van het boek van Frank Westerman over een soortgelijk onderwerp, ‘El negro en ik’, bedachten wij al een passende titel voor Japins nieuwe boek: ‘Ik en de neger’.

Related Images: